ALBERT

Description: De moshommel heeft sinds 2007 een plaats in het Leefgebiedenbeleid van het Ministerie van LNV. Het is een aandachtsoort voor de Leefgebieden Kustgebied en Agrarisch Landschap. Deze zeldzame hommel is uit grote delen van Nederland verdwenen en staat op de Rode Lijst in de categorie Bedreigd. Over de eisen die de moshommel aan zijn omgeving stelt is nog niet veel bekend. Dit rapport doet verslag van een onderzoek om hierover meer informatie te verzamelen. \nDe moshommel komt in Zuid-Holland nog voor in enkele buitendijkse gebieden in de Delta: de Beninger Sliken, Tiengemeten, de Slikken van Flakkee en de Hompelvoet. Deze vier gebieden zijn in 2008 en 2009 bezocht door EIS-Nederland om het voorkomen en de ecologie van de moshommel nader te onderzoeken. Hierbij kregen de Beninger Slikken (vier bezoeken) en Tiengemeten (drie bezoeken) de meeste aandacht. De Slikken van Flakkee en de Hompelvoet zijn slechts gedurende \xc3\xa9\xc3\xa9n dag bezocht. \nOp de Beninger Slikken en Tiengemeten zijn nog grote populaties van de moshommel aanwezig. Er zijn geen aanwijzingen dat het in deze gebieden slechter gaat met de soort, al valt er op het maaibeheer in de Beninger Slikken nog wel wat af te dingen. Per gebied worden enkele aanbevelingen gegeven die de moshommel hopelijk verder ten goede zullen komen. \nDe status van de moshommel op de Slikken van Flakkee is onduidelijk. Vermoedelijk is de populatie klein. Een minder intensief begrazingsbeheer zou de omstandigheden voor de soort kunnen verbeteren. \nDe situatie op de Hompelvoet is zorgelijk. Rond 2000 was de populatie hier groot, maar inmiddels lijkt deze bijna verdwenen te zijn. Ook met de overige wilde bijensoorten van het eiland gaat het slecht. De oorzaken hiervan zijn onbekend.

Description: De plaagmier Lasius neglectus Van Loon, Boomsma & Andr\xc3\xa1sfalvy, 1990 werd in de vroege jaren 1970 ontdekt en beschreven van Boedapest (Hongarije). De mier is inmiddels op een groot aantal plekken in Europa en Voor-Azi\xc3\xab gevonden en gedraagt zich soms invasief. Het oorspronkelijke verspreidingsgebied is onbekend, mogelijk de omgeving van de Zwarte en Kaspische Zee. Uit Europa worden jaarlijks nieuwe vindplaatsen bekend, maar uit Nederland was de soort nog niet bekend. De mier is uitsluitend aangetroffen in verstoorde stedelijke en halfstedelijke milieus in parken, tuinen, kassen en langs straten en boulevards. In natuurgebieden is L. neglectus vooralsnog niet vastgesteld, ook niet in het buitenland. \nLasius neglectus kan overlast bezorgen in de stedelijke omgeving en ook invloed hebben op de lokale biodiversiteit. Dit was aanleiding voor Team Invasieve Exoten om aan EIS-Nederland de opdracht te verstrekken een risicoanalyse op te stellen voor de plaagmier. \nHet onderzoek leverde een verrassend resultaat op: L. neglectus blijkt al decennialang aanwezig in ten minste vijf gemeenten in Nederland, met de eerste melding al in 1978. De determinaties worden ondersteund door DNA-analyses.\nEen zeer opvallend gedrag van de werksters is het in zeer grote aantallen op en neer lopen langs boomstammen, van en naar grote bladluizenkolonies die in bomen worden \xe2\x80\x98gehouden\xe2\x80\x99 en waarvan honingdauw wordt betrokken. Dit levert soms overlast op, omdat geparkeerde auto\xe2\x80\x99s besmeurd raken met honingdauw, die uit de bomen naar beneden drupt. \nLasius neglectus kan zichzelf slecht verbreiden middels bruidsvluchten en de puntsgewijze vestigingen op alle vindplaatsen in Europa zijn ongetwijfeld het gevolg van onbedoeld transport door de mens met (pot)planten, grond en dergelijke. Eenmaal gevestigd kan de populatie lokaal uitgroeien tot een superkolonie met honderden tot duizenden eierleggende koninginnen die tot overlast (werksters en nesten in en om het huis) en schade (bestrijding, verzakking van tegels, kortsluitingen) in huizen en andere gebouwen kan leiden. Eliminatie van zo\xe2\x80\x99n kolonie blijkt in de praktijk onmogelijk. \nIn het buitenland is een duidelijk negatief effect van de aanwezigheid van L. neglectus vastgesteld op de diversiteit van de mierenfauna en andere bodemfauna en in enkele gevallen een positieve invloed op de aantallen bladluizen in bomen. \nTussen de eigenlijke introductie en de ontdekking van de aanwezigheid kunnen enkele tientallen jaren zitten, omdat de populatie dan pas zo groot wordt dat ze overlast gaat veroorzaken. Bovendien lijkt de soort in uiterlijk en gedrag (bv. graafactiviteiten onder trottoirs en terrassen) veel op de algemeen voorkomende wegmier L. niger. Dat maakt tijdige signalering, voork\xc3\xb3men van vestiging en eliminatie vrijwel onmogelijk. Bestrijding van extreme overlast (binnen gebouwen en door het verhinderen van toegang tot gebouwen) zal in de meeste gevallen uiteindelijk de enige optie zijn. \nDe conclusie van deze risicoanalyse is dat L. neglectus reeds lange tijd gevestigd is in ons land en waarschijnlijk op meer plaatsen in ons land voorkomt. Het is naar alle waarschijnlijkheid onmogelijk om de populaties te elimineren en inperking van de overlast is dan ook de enige optie. Wel zouden maatregelen kunnen worden getroffen om verdere introducties te voorkomen door extra controle van vervoer van potplanten. Ook verdient het aanbeveling om bijvoorbeeld tuincentra, importeurs van plantenmateriaal, botanische tuinen, hoveniersbedrijven en ongediertebestrijders goed te informeren over deze soort.

Description: CONCLUSIES Monochamus sutor is in Nederland bekend van zeventien exemplaren, waarvan algemeen wordt aangenomen dat deze zijn ge\xc3\xafmporteerd. De meest recente stamt uit 1961. De dichtstbijzijnde populatie bevindt zich in het zuidoosten van Rheinland-Pfalz in Duitsland. Het lijkt vooralsnog niet waarschijnlijk dat de soort op eigen kracht in Nederland terecht komt. Monochamus galloprovincialis is in Nederland van zes waarnemingen van ingevoerde exemplaren bekend, de recentste uit 2009. Daarnaast bevindt zich tenminste sinds de eerste helft van de twintigste eeuw een populatie in de duinen bij Bergen en Schoorl (Noord-Holland). Buiten de duinen van Schoorl en Bergen zijn er geen populaties van Monochamus-soorten uit Nederland bekend. De aanwezigheid van een populatie M. galloprovincialis bij Bergen en Schoorl toont aan dat Nederland in ieder geval klimatologisch voor deze soort geschikt is. Gezien de lage trefkans van de soort is het echter niet uit te sluiten dat er op andere plekken in Nederland populaties aanwezig zijn. Potenti\xc3\xable vindplaatsen zijn grote opstanden van dennen (M. galloprovincialis) of grote opstanden van sparren (M. sutor). Zelfs indien beide soorten niet op eigen kracht vanuit het buitenland Nederland weten te bereiken, dan nog zouden ze via import in ons land terecht kunnen komen. Hierbij is de import met plantmateriaal het waarschijnlijkste hoewel de waarneming in 2009 van een exemplaar van M. galloprovincialis bij een kuikenmestbedrijf te Ede laat zien dat ze ook op andere wijze ingevoerd kunnen worden. De vijftien, in de zomer van 2009, bij Bergen en Schoorl gevangen exemplaren van M. galloprovincialis bleken geen Bursaphelenchus xylophilus bij zich te dragen en er kan met redelijke zekerheid worden aangenomen dat deze populatie vrij is van deze nematode. Tijdens het in 2009 bij Schoorl uitgevoerde veldwerk bleek dat de WitaPrall Bark Beetle Trap (WBBT) in combinatie met het feromoon Gallowit geschikt is voor het inventariseren van M. galloprovincialis.

Description: In het kader van het project \xe2\x80\x9cInhaalslag Verspreidingsgegevens Ongewervelden\xe2\x80\x9d in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit (LNV) doet Stichting EIS sinds een aantal jaar onderzoek naar de verspreiding van de beschermde gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus. Bij eerdere inventarisaties van de gestreepte waterroofkever is gebruik gemaakt van een model dat de kans op voorkomen van de gestreepte waterroofkever in een bepaald kilometerhok voorspelde. Het model bleek een redelijke voorspellende waarde te hebben in gebieden waarbij gegevens over het electrisch geleidingsvermogen (EGV) en vegetatiedata gecombineerd konden worden. In gebieden waarvan alleen EGV waarden bekend waren, is het model ontoereikend gebleken (Koese et al. 2008). \nHet doel van het verspreidingsonderzoek in 2009 is het completeren van de verspreidingskennis van de gestreepte waterroofkever in 5x5 kilometerhokken die niet eerder onderzocht waren, maar die wel gelegen zijn binnen het gebied dat door Cuppen et al. (2007) is aangeduid als \'mogelijk areaal\'. In totaal zijn negen uurhokken (=5x5 kilometer) in Zuid-Friesland onderzocht, waarbij per uurhok twee kilometerhokken geselecteerd zijn op basis van \xe2\x80\x98expert judgement\xe2\x80\x99, zodat in totaal 18 kilometerhokken bemonsterd zijn. \nDe gestreepte waterroofkever werd in \xc3\xa9\xc3\xa9n kilometerhok aangetroffen, langs een woonwijk in het noorden van Joure. Op nationale schaal is de soort nu bekend uit 90 kilometerhokken, 34 uurhokken en 18 10x10 kilometerhokken. \nHiermee wordt het verspreidingsonderzoek naar de gestreepte waterroofkever op uurhokniveau voorlopig als afgerond beschouwd.

Description: Most of the ancient town of Tindari (NE, Sicily) was settled on a plateau the most surficial layer of which was made of unconsolidated material. Ongoing excavations at the archaeological site at Tindari uncovered a large portion of the decumanus which suffered deformations preliminarily assigned to coseismic effects. An analysis of the local dynamic response through the simulation of strong seismic shaking to the bedrock and modelling of spectral ratios of the bedrock-soft soil was carried out to verify the susceptibility of superficial terrains of the promontory to coseismic deformations. To perform this simulation the finite element method (FEM) was used. Four accelerometric recordings of three earthquakes of medium-high magnitude, recorded on rocky sites, were chosen to simulate the seismic shaking, using a constitutive law for the materials composing the promontory layers both of linear-elastic type and of elastoplastic type. The analysis of the linear-elastic field allowed the definition of the frequencies for which the spectral ratios of the accelerations recorded the highest amplifications; in particular the frequency range 31.5–37.2 Hz can be combined with deformation of the paved floor of the decumanus. The analysis in the elastoplastic field highlighted the zones of promontory more susceptible to suffer plasticization process. The results show that the topmost layer of the decumanus is the most susceptible to suffer plasticization. Therefore, the performed analysis lends greater support to the hypothesis that the deformations were produced by seismic shaking.

Description: Published

Description: 213-222

Description: 3.10. Sismologia storica e archeosismologia

Description: JCR Journal

Description: reserved

Description: The tectonic deformation of the Lipari-Vulcano complex, one of the most important active volcanic areas of Mediterranean region, is studied here through the analysis of ten years (1996-2006) of GPS data from both 3 permanent and 13 non-permanent stations. This area can be considered crucial for the understanding of the Eurasia-Africa plates interaction in the Mediterranean area, and, in general, this work emphasize a methodological approach, already applied in other areas worldwide (e.g. Shen et al., 1996, El-Fiki and Kato, 1999) where geodetic data and strain parameters maps of critical areas can help to improve our understanding of their geodynamical aspects. In this framework, this study is aimed at providing a kinematic deformation model on the basis of the dense geodetically estimated velocities of the Lipari-Vulcano complex. In particular, the observed deformation pattern can be described by a mix between 1) the main N-S regional compression and 2) a NNE-SSW compression with a small right-lateral strike slip component acting along a tectonic structure N°40W trending located between the two islands. This pattern was inspected through a simplified synthetic model.

Description: This research has benefited from funding provided by the Italian Presidenza del Consiglio dei Ministri – Dipartimento della Protezione Civile (DPC).

Description: Published

Description: 370–377

Description: 1.9. TTC - Rete GPS nazionale

Description: JCR Journal

Description: reserved

Description: We analyse P-wave traveltimes for the Mediterranean area, using both teleseismic and regional arrivals for shallow earthquakes reported in the Bulletins of the International Seismological Centre. We model delays between pairs of 0.5° × 0.5° cells, obtaining a detailed representation of the P traveltime heterogeneities. Examination of these anomalies shows the clear presence of geographically coherent patterns—consistent with known geological features—due to significant structure in the upper mantle. We present a scheme, based on an empirical heterogeneity correction (EHC) to P-wave traveltimes, to improve earthquake location. This method provides similar benefits to those of a location procedure based on ray tracing in a 3-D model, but it is simpler and computationally more efficient. The definition of the traveltime heterogeneity model, being based on a statistical procedure, bypasses most of the critical points and possible instabilities involved in model inversion. EHC relocation, applied to Mediterranean earthquakes, allows one to predict about 70 per cent of the estimated signal due to heterogeneity and produces epicentral and origin time-shifts of, respectively, 4.22 km and 0.35 s (rms). From a synthetic experiment, in which we use the proposed algorithm to retrieve known source locations, we estimate that the rms improvement achieved by the EHC relocation over a simpler, standard, 1-D location is more than 20 per cent for both epicentral mislocation and origin time-shifts.

Description: Published

Description: 232-254

Description: 3.3. Geodinamica e struttura dell'interno della Terra

Description: JCR Journal

Description: reserved

Description: Recent geological studies performed at Etna allow reassessing the stratigraphic frame of the volcano where distinct evolutionary phases are defined. This stratigraphic reconstruction was chronologically constrained on the basis of a limited number of U–Th and K–Ar age determinations whose uncertainty margins are sometimes too wide. For this reason, we successfully adopted at Etna the 40Ar/39Ar technique that allowed obtaining more precise age determinations. The incremental heating technique also gives information on sample homogeneity, and potential problems of trapped argon. Five samples were collected from stratigraphically well-controlled volcanic units in order to chronologically define the transition between the fissure-type volcanism of the Timpe phase to the central volcanism of the Valle del Bove Centers. Isotopic ages with an uncertainty margin of 2–4% have been obtained emphasizing that this transition occurred (130– 126 ka) without significant temporal hiatus.

Description: University of Catania grants (COFIN- 2002, resp. F. Lentini); CNR-IDPA and INGV-Sezione di Catania grants.

Description: Published

Description: 292-298

Description: 3.5. Geologia e storia dei sistemi vulcanici

Description: JCR Journal

Description: reserved

Description: The paper describes a case of a natural emission of methane from soil in an urban development area, generating a significant risk for the local population and buildings, due to gas explosiveness and asphyxiation potential. The site is located on the south-western margin of the East-European Platform in eastern Romania, in a hydrocarbon-prone area crossed by the Pericarpathian lineament and regional faults. Molecular composition of gas and stable isotopic analyses of methane (CH4〉90%, δ to the power of 13 C1: -49.4‰, δD1: -173.4‰) indicate a dominant thermogenic origin, with significant amounts of C2-C5 alkanes (~5%), likely migrating through faults from a deep reservoir. Possible candidates are the Saucesti and Secuieni gas fields, located in the same petroleum system. Two surface geochemical surveys, based on closed-chamber flux measurements, were performed to assess the degassing intensity and the extent of the affected area. Methane fluxes from soil reach orders of 10 to the power of 4 mg m to the power of -2 day to the power of -1. Gas seepage mainly occurs in one zone 30 000 m2 wide, and it is likely controlled by channeling along a fault and gas accumulation in permeable sediments and shallow subsoil. The estimated total CH4 emission is about 40 t year to the power of -1 CH4, of which 8–9 t year to the power of -1 are naturally released from soil and 30–35 t year to the power of -1 are emitted from shallow boreholes. These wells have likely channeled the gas accumulated in shallow alluvial sediment but gas flux from soil is still high and mitigation measures are needed to reduce the risk for humans and buildings.

Description: Published

Description: 311-320

Description: 3.8. Geofisica per l'ambiente

Description: JCR Journal

Description: reserved

Description: The Chimaera gas seep, near Antalya (SW Turkey), has been continuously active for thousands of years and it is known to be the source of the first Olympic fire in the Hellenistic period. New and thorough molecular and isotopic analyses including methane (approximately 87% v/v; δ to the power of 13 C1 from -7.9‰ to -12.3‰; δ to the power of 13 D1 from -119‰ to -124‰), light alkanes (C2 + C3 + C4 + C5 = 0.5%; C6+: 0.07%; δ to the power of 13 C2 from -24.2‰ to -26.5‰; δ to the power of 13 C3 from -25.5‰ to -27‰), hydrogen (7.5–11%), carbon dioxide (0.01–0.07%; δ to the power of 13 CCO2: -15‰), helium (approximately 80 ppmv; R/Ra: 0.41) and nitrogen (2–4.9%; δ to the power of 15 N from -2‰ to -2.8‰) converge to indicate that the seep releases a mixture of organic thermogenic gas, related to mature type III kerogen occurring in Palaeozoic and Mesozoic organic-rich sedimentary rocks, and abiogenic gas produced by low-temperature serpentinization in the Tekirova ophiolitic unit. Methane is not related to mantle or magma degassing. The abiogenic fraction accounts for about half of the total gas released, which is estimated to be well beyond 50 ton year to the power of -1. Ophiolites and limestones are in contact along a tectonic dislocation leading to gas mixing and migration to the Earth’s surface. Chimaera represents the biggest emission of abiogenic methane on land discovered so far. Deep and pressurized gas accumulations are necessary to sustain the Chimaera gas flow for thousands of years and are likely to have been charged by an active inorganic source.

Description: Published

Description: 263-273

Description: 3.8. Geofisica per l'ambiente

Description: JCR Journal

Description: reserved

Description: In eastern Elba Island (Tuscany, Italy), a shallow crustal level felsic, tourmaline-bearing, dyke-sill swarm of Late Miocene age is associated with abundant tourmaline-quartz hydrothermal veins and metasomatic masses. Development of these veins and masses in the host rocks demonstrates multiple hydro-fracturing by magmatic, boron-rich saline fluid. Tourmalines in felsic dykes are schorl, whereas in veins and metasomatic masses, tourmaline composition ranges from schorl-dravite through dravite to uvite. This compositional shift is evidence for an increasing contribution to the magmatic boron-rich fluids by a Mg-Ca-Ti-rich external component represented by biotite-rich and amphibolite host rocks. This system can be envisaged as an exposed proxy of the high temperature hydrothermal system presently active in the deepest part of the Larderello-Travale geothermal field (Tuscany).

Description: Published

Description: 318-326

Description: 3.3. Geodinamica e struttura dell'interno della Terra

Description: 3.5. Geologia e storia dei sistemi vulcanici

Description: JCR Journal

Description: reserved

Description: Factsheets van de platwormen van het leefgebiedenbeleid.

Description: De brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus is internationaal beschermd via de Habitatrichtlijn.\nIn Nederland was de soort sinds 1967 niet meer gevonden, totdat hij in 2005 werd herontdekt in\nZuidwest-Drenthe. Een verkennend onderzoek in het betreffende gebied in 2006 leerde dat de soort er in\nminstens vier verschillende vennen voorkomt.\nIn 2006 en 2007 heeft EIS-Nederland in opdracht van het Ministerie van LNV een landelijk\nvervolgonderzoek uitgevoerd naar de Nederlandse verspreiding van de brede geelgerande waterroofkever.\nTijdens een verkenningsronde in het voorjaar van 2007 zijn in de wijde omgeving van de bekende\nvindplaatsen 36 vennen geselecteerd die op basis van hun morfologie en vegetatie mogelijk geschikt leken\nvoor de soort. In aanvulling hierop zijn 13 vennen geselecteerd op historische vindplaatsen elders in\nNederland.\nDe totale selectie van 49 vennen is onderzocht in de nazomer van 2007 en het voorjaar van 2008. In het\nonderzoek is gewerkt met speciaal voor dit doel ontworpen fuiken, voorzien van kippenlever als lokaas.\nPer ven werden steeds vijf fuiken uitgezet, die vijf dagen bleven staan en dagelijks werden gecontroleerd.\nAlle in de fuiken gevangen \'grotere\' waterkevers (〉 8 mm) zijn genoteerd. Verder zijn de vegetatie en de\nmorfologische eigenschappen van de vennen beschreven en werden metingen verricht aan diverse fysischchemische\neigenschappen van het water.\nIn geen van de onderzochte vennen is de brede geelgerande waterroofkever aangetroffen. Wel zijn 27\nandere soorten waterkevers in de fuiken terechtgekomen. Hieronder zijn verschillende soorten die nauw\nverwant zijn aan Dytiscus latissimus en die qua formaat vergelijkbaar zijn. Zo werden 303 exemplaren van\nDytiscus lapponicus gevangen, 76 van D. marginalis en maar liefst 803 van Cybister lateralimarginalis. Dit geeft\naan dat de fuiken goed werken voor het vangen van grote waterroofkevers. In het verkennende onderzoek\nin 2006 werd D. latissimus bovendien met dit valtype wel degelijk gevangen. De conclusie luidt dan ook dat\nde brede geelgerande waterroofkever vermoedelijk in geen van de onderzochte vennen voorkomt.\nDe Nederlandse populatie van de brede geelgerande waterroofkever lijkt geheel beperkt te zijn tot de\nomgeving van Uffelte en het Dwingelderveld in Zuidwest-Drenthe. In deze gebieden liggen nog vele\nvennen die niet onderzocht zijn, maar die mogelijk wel geschikt zijn als biotoop voor deze waterkever.\nMomenteel is niet duidelijk in welke vennen de soort nog meer voorkomt en hoe groot de populaties zijn.\nOok is niet duidelijk wat de biotoopeisen van de soort zijn. Om monitoring aan de soort te kunnen\nuitvoeren en om de soort in Nederland effectief te kunnen beschermen, is beter onderzoek naar zijn\nvoorkomen in Zuidwest-Drenthe noodzakelijk. Ook is het nodig om de soort op te nemen in de\naanwijzingsbesluiten voor deze gebieden in het kader van Natura 2000.

Description: Factsheets van de bijen van het leefgebiedenbeleid.

Description: Inleiding op de factsheets van de soorten van het leefgebiedenbeleid.

Description: Factsheets van de mossen van het leefgebiedenbeleid.

Description: Factsheets van de paddestoelen van het leefgebiedenbeleid.

Description: Factsheets van de mieren van het leefgebiedenbeleid.

Description: Factsheets van de kortsmossen van het leefgebiedenbeleid.

Description: Factsheets van de mollusken van het leefgebiedenbeleid.

Description: Op initiatief van de Vereniging Natuurmonumenten heeft Stichting EIS-Nederland in 2008 de bijenfauna\nge\xc3\xafnventariseerd van vijf terreinen (zie onder). Speciale aandacht ging hierbij uit naar terreindelen waar in\nhet kader van het Overlevingsplan Bos en Natuur (OBN) maatregelen getroffen zijn of zullen worden om\nverzuring, vermesting en verdroging tegen te gaan. Elk gebied is minimaal drie keer bezocht. Per gebied\nwordt de aangetroffen bijenfauna besproken en waar mogelijk vergeleken met gegevens uit eerdere jaren.\nOok worden er aanbevelingen gegeven voor beheer ten gunste van de bijenfauna.\nBuurserzand (Overijssel: Twente)\nIn 2008 zijn 41 soorten bijen gevonden in het Buurserzand, waaronder vier soorten van de Rode Lijst.\nEnkele vergraste stukken heide zullen in het kader van het OBN geplagd worden. Deze terreindelen zijn\nnu nauwelijks interressant voor bijen. Naar verwachting zullen de geplande plagwerkzaamheden hier in\npositieve zin verandering in aanbrengen. De voor bijen meest interessante stukken zijn te vinden op en\nlangs zandpaden en wegen. Hier is de meeste bloemenrijkdom te vinden.\nKampina - Smalbroeken (Noord-Brabant)\nIn 2008 zijn 42 soorten bijen gevonden in het deel van de Kampina dat Smalbroeken wordt genoemd.\nHieronder zijn zeven soorten van de Rode Lijst, waarvan de klaverbehangersbij Megachile ligniseca de\nbijzonderste is. Een groot deel van Smalbroeken is vochtig en bebost, waardoor slechts kleine delen\ngeschikt zijn voor bijen. Geschikte delen zijn vooral te vinden op en langs zandige paden en dijken en\nlangs bosranden. De droge heideterreintjes zijn momenteel te sterk vergrast en verbost om interessant te\nzijn voor bijen.\nSprengenberg (Overijssel)\nIn 2008 zijn 50 soorten bijen gevonden op de Sprengenberg, waaronder acht soorten van de Rode Lijst.\nHet terrein is afwisselend en biedt een goede diversiteit aan bloemenaanbod en nestelgelegenheid.\nBelangrijke elementen zijn onder andere wilgen, sporkehout, solitaire braamstruwelen op de heide en\nsteilwanden. De stukken door Natuurmonumenten afgegraven heide met de daarlangs ontstane\nsteilwanden zullen naar verwachting interessant worden als nestelplaats voor bijen.\nVelhorst (Gelderland: Achterhoek)\nIn 2008 zijn 63 soorten bijen gevonden in Velhorst, waaronder 12 soorten van de Rode Lijst. Dit is een\nopvallend hoog aantal voor zo\'n klein gebiedje. Dit is vermoedelijk te danken aan het gevarieerde karakter\nvan het terrein, met een afwisselende vegetatiestructuur en veel overgangen van droog naar nat.\nWitte Veen (Overijssel: Twente)\nIn 2008 zijn 31 soorten bijen gevonden in het Witte Veen, waaronder drie soorten van de Rode Lijst. De\nte plaggen stukken heide zijn dicht begroeid en/of tamelijk nat, waardoor ze voor bijen weinig interessant\nzijn. De plagwerkzaamheden zullen op droge plekken waarschijnlijk nestelgelegenheid opleveren, terwijl er\nop natte plekken wellicht meer bloemenaanbod ontstaat. De voor bijen meest interessante plekken liggen\nlangs de wegen en paden en in enkele zandige terreindelen.

Description: Factsheets van de steenvliegen van het leefgebiedenbeleid.

Description: Factsheets van de haften van het leefgebiedenbeleid.

Description: Factsheets van de kokerjuffers van het leefgebiedenbeleid.

Description: Factsheets van de bloedzuigers van het leefgebiedenbeleid.

Description: Factsheets van de soorten van het leefgebiedenbeleid.

Description: Sinds 2007 maakt de Knautiabij (Andrena hattorfiana) deel uit van de lijsten van aandachtsoorten die zijn\nopgesteld in het kader van het Leefgebiedenbeleid van het Ministerie van LNV. De Knautiabij is\naangewezen als aandachtsoort voor het Leefgebied Heuvelland. Door de sterke binding van deze bij met\nBeemdkroon (Knautia arvensis) is het in het Heuvelland een kenmerkende soort voor bloemrijke\ngraslanden. Deze graslanden staan in het Heuvelland sterk onder druk als gevolg van verruiging en\nongunstig beheer. Met name schrale hooilanden en lijnvormige elementen als bermen, akker- en\nbosranden zijn in kwaliteit sterk achteruitgegaan. Deze gebieden worden vaak niet als natuurgebied\nbeheerd en vallen door hun kleinschalige karakter buiten de Ecologische Hoofdstructuur. Dit rapport\ngeeft beheeradviezen voor deze landschapselementen in het Leefgebied Heuvelland, met de Knautiabij als\nvlaggenschip.\nIn 2007 zijn de populaties van de Knautiabij in het Heuvelland in kaart gebracht. Hiertoe zijn 76\nkilometerhokken onderzocht waarin de soort in het verleden gevonden is of waaruit grote groeiplaatsen\nvan Beemdkroon bekend waren. Uiteindelijk zijn binnen die 76 kilometerhokken 109 locaties met\ngroeiplaatsen van Beemdkroon gevonden. De Knautiabij is in 44 kilometerhokken op 82 locaties\naangetroffen. Op basis hiervan wordt ingeschat dat deze bij in de afgelopen 20 jaar minstens 56% van zijn\nareaal in het Heuvelland heeft verloren. Dit is illustratief voor de recente teloorgang van bloemrijke\ngraslanden in dit gebied.\nDe verzamelde gegevens brengen nieuwe informatie over de ecologie van zowel de Knautiabij als\nBeemdkroon aan het licht. Zo werd duidelijk dat de Knautiabij aanwezig is op 90% van de onderzochte\nlocaties met tussen de 50 en 500 Beemdkroonplanten. Verder bleek dat Beemdkroon vooral groeit op\nplekken met een zuidelijke expositie. Dergelijke informatie is gebruikt bij het formuleren van\nbeheermaatregelen ten gunste van bloem- en insectenrijke graslanden in het algemeen en Beemdkroon en\nde Knautiabij in het bijzonder.\nDe resultaten van de inventarisatie in 2007 zijn gebruikt om vast te stellen voor welke locaties maatregelen\nin het beheer het meest gewenst is (voor criteria zie paragraaf 3.2). In 2008 zijn 49 locaties met hoge of\nmiddelhoge prioriteit opnieuw bezocht om de vegetatie te inventariseren en ter plekke inschattingen te\nmaken van het gevoerde en gewenste beheer. In hoofdstuk 5 worden algemene aanbevelingen voor beheer\nten gunste van bloem- en insectenrijke graslanden gegeven. Voor specifieke populaties van Beemdkroon\nen de Knautiabij zijn deze maatregelen uitgewerkt in hoofdstuk 6. Enkele belangrijke terreinbeheerders\nworden apart uitgelicht en nader besproken.\nNiet alleen Beemdkroon en de Knautiabij zullen gebaat zijn bij de maatregelen zoals voorgesteld in dit\nrapport. Vele andere planten- en insectensoorten die kenmerkend zijn voor bloemrijke graslanden in het\nHeuvelland zullen meeprofiteren (tabel 4 en 5). Hieronder zijn verschillende andere aandachtsoorten van\n(lijnvormige elementen in) het Heuvelland, vele Rode-Lijstsoorten en diverse insectensoorten met een\ndirecte binding met Beemdkroon. Hopelijk dragen de adviezen bij aan het herstel van de zo bedreigde\nbloemenrijkdom in het Heuvellandschap.

Description: Gelderland en sprinkhanen\nDe Provincie Gelderland is belangrijk voor de Nederlandse\nsprinkhanenfauna: van de 18 soorten van de Rode Lijst zijn er 15 uit\ndeze provincie bekend. De Provincie Gelderland is zich bewust van de\nverantwoordelijkheid die zij heeft voor de Nederlandse sprinkhanenfauna.\nDit blijkt uit ondermeer de beschermingsplannen die in de\nafgelopen jaren zijn opgesteld voor zadelsprinkhaan en de kleine\nwrattenbijter, moerassprinkhaan en de zompsprinkhaan en\nwrattenbijter.\nDeze sprinkhaansoorten zijn samen met de veldkrekel en de\nblauwvleugelsprinkhaan de meest bedreigde sprinkhaansoorten van\nGelderland. De veldkrekel draait vanaf 2007 mee in het\n\xe2\x80\x98leefgebiedenbeleid\xe2\x80\x99 van het Ministerie van LNV en EIS zal in dat kader\neen voorstel doen voor een beschermingsplan waar deze soort van\nprofiteert. De blauwvleugelsprinkhaan staat echter niet op de\nsoortenlijst voor de leefgebiedenplannen en valt dus buiten de boot.\nHet voorliggende beschermingsplan poogt de verdere achteruitgang van\nde blauwvleugelsprinkhaan in Gelderland te stoppen en het voortbestaan\nvan de populaties te waarborgen. Hiertoe zijn de actuele\npopulaties nader onderzocht en worden handvaten geboden voor\nconcrete uitvoeringsmaatregelen.\nDe blauwvleugelsprinkhaan\nDe blauwvleugelsprinkhaan (Oedipoda caerulescens) is een vrij\ngrote, meestal grijze veldsprinkhaan met donkere banden over\nvoorvleugels, achterpoten en achterlijf. De soort is sterk\nwarmteminnend en komt voor op open terreinen met grote stukken\nonbegroeide, zandige bodem, zoals in half vastgelegde duingebieden,\nrandzones van stuifzanden en op kale grond tussen struikheidevegetaties.\nPlaatselijk wordt de soort ook op kapvlakten en spoorwegemplacementen\ngevonden. In heide- en stuifzandgebieden lijkt de soort\neen voorkeur te hebben voor plekken met enige beschutting,\nbijvoorbeeld inhammen in bosranden of kleinere heideveldjes omsloten\ndoor bos.\nVrouwtjes leggen eieren in onbegroeide, onbeschaduwde zandbodem,\nbijvoorbeeld op kale zandplekjes tussen korstmos. Het voedsel bestaat\nuit diverse kruiden, grassen zijn van geringer belang (dit in tegenstelling\ntot andere soorten als bruine sprinkhaan en knopsprietje die juist\noverwegend grassen eten).\nBedreiging en beheer\nDe voornaamste bedreiging voor de blauwvleugelsprinkhaan is de\nafname van het areaal aan heide en stuifzand. Daarnaast is de\ndynamiek in dergelijke terreinen afgenomen en hebben vergrassing,\nverbossing en vermossing een ongunstige invloed. Beheer dat is gericht\nop het behoud van de blauwvleugelsprinkhaan zal zich op die zaken\nmoeten concentreren.\nEIS & BUREAU NATUURBALANS - LIMES DIVERGENS BV Blauwvleugelsprinkhaan in Gelderland\n5\nBeperkte verspreiding en weinig dieren in Gelderland\nIn de periode 1980-2006 is de blauwvleugelsprinkhaan in 23\ngebieden in Gelderland gevonden. In 2007 zijn deze 23 gebieden (en\n\xc3\xa9\xc3\xa9n extra gebied) onderzocht en de blauwvleugelsprinkhaan is in 7\ngebieden teruggevonden.\nIn de meeste gevallen betrof het tevens een gering aantal dieren per\ngebied. Het is mogelijk dat de soort in sommige gebieden over het\nhoofd is gezien. In het verleden is namelijk ook al gebleken dat het\naantal individuele blauwvleugelsprinkhanen beperkt is op binnenlandse\nheideterreinen. In duingebieden en langs spoorlijnen in Limburg blijken\nde dichtheden hoger te zijn. Mogelijk zijn nog onontdekte populaties\nvoorhanden, op kleine, beschutte en nog niet onderzochte\nheideterreintjes. Toch lijkt het er op dat de soort uit veel Gelderse\ngebieden verdwenen is.\nMaatregelen\nDe uit te voeren maatregelen zijn per deelgebied aangegeven. Met\nname het cre\xc3\xabren van open zand is van belang voor duurzaam behoud.\nDe geleidelijke overgangen van heide naar bos kunnen zorgen voor de\ngewenste kruidachtige vegetaties die de blauwvleugelsprinkhaan ten\ngoede komen.\nVerbinden\nDe kleine heideterreinen verliezen door natuurlijke successie alle hun\npioniersituatie en daarmee ook de blauwvleugelsprinkhaan. In grotere\nterreinen met voldoende dynamiek zullen de sprinkhanen elders een\ngeschikt plekje kunnen vinden. Het is dan ook van belang om de\nverschillende heideterreinen met elkaar te verbinden. Uitwisseling en\nherkolonisatie kan dan optreden. In het voorliggende rapport zijn daar\nvele voorbeelden voor gegeven.\nPrioritering\nDe prioritering voor de uitvoering van maatregelen is gebaseerd op\nde aan- of afwezigheid van blauwvleugelsprinkhanen, urgent gewenst\nbeheer en de kansrijkdom voor ontwikkeling van het gewenste biotoop.\nTevens is aangegeven of het gebied aansluiting kan vinden bij de\nkerngebieden en verbindingszones zoals voorgesteld in het rapport\nVELUWSE HEIDE VERBONDEN. Enkele populaties missen die\naansluiting en zouden bij gebiedsinrichtingen op basis van dat rapport\nbuiten de boot vallen.

Description: Factsheets van de spinnen van het leefgebiedenbeleid.

Description: Factsheets van de kreeften van het leefgebiedenbeleid.