ALBERT

Description: De brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus in Zuidwest-Drenthe \nDe verspreiding en de biotoop van de brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus in wateren, voornamelijk vennen, in Zuidwest-Drenthe is in 2006 onderzocht. Aanleiding voor dit onderzoek was de vondst van twee mannetjes van deze soort in het najaar van 2005 in een ven in de omgeving van Uffelte (Van Dijk 2006). Gedurende het onderzoek in 2006 in de maand september werden in 19 vennen en \xc3\xa9\xc3\xa9n middenloop van een laaglandbeek gedurende vier aaneensluitende nachten series met vallen opgesteld in ondiep water (30- 60 cm). Wekelijks werden tien series geplaatst, in totaal 40 series. De vallen waren voorzien van kippenlever dat als lokaas fungeerde voor de waterkevers. Een serie vallen op een locatie bestond uit \xc3\xa9\xc3\xa9n zogenaamde Molchreuse (amfibi\xc3\xabenfuik) en vier flesvallen. Meestal werden in een ven twee of drie series met vallen uitgezet in de grotere vennen, in kleine vennen stond slechts \xc3\xa9\xc3\xa9n serie. In het Brandeveen, de vindplaats uit 2005, werden vijf series uitgezet in een poging te populatiegrootte te kunnen schatten. Daarnaast werd op elke locatie met schepnet en appelmoeszeef de overige keverfauna en de water- en oppervlaktewantsen bemonsterd. Op elke locatie werd verder een vegetatieopname gemaakt en een watermonster genomen. Dytiscus latissimus is aangetroffen in vier vennen. In het Brandeveen in het habitatrichtlijngebied Ooster- en Westerzand, de vindplaats van 2005, werden in totaal vijf exemplaren gezien: \xc3\xa9\xc3\xa9n exemplaar tijdens een nachtelijke excursie met zaklamp, \xc3\xa9\xc3\xa9n mannetje tijdens een vooronderzoek met de Molchreuse, en \xc3\xa9\xc3\xa9n mannetje en twee vrouwtjes in drie verschillende series in de onderzoeksperiode zelf. In het Booy\xe2\x80\x99s Veentje, in de directe nabijheid van het Brandeveen, werd \xc3\xa9\xc3\xa9n vrouwtje gevangen. Binnen hetzelfde habitatrichtlijngebied werden in het Kolonieveen, de voorlaatste vindplaats van D. latissimus in Nederland (daterend van 1967), zes mannetjes (waarvan \xc3\xa9\xc3\xa9n terugvangst van een gemerkt exemplaar) en acht vrouwtjes waargenomen. Dit betekent dat D. latissimus zich in dit ven maar liefst 39 jaar heeft kunnen schuilhouden. Het betekent ook dat de soort ten onrechte in het recente verleden als uitgestorven dan wel vermoedelijk uitgestorven is gekwalificeerd. Tenslotte werd in het habitatrichtlijngebied Dwingelderveld in het Zandveen \xc3\xa9\xc3\xa9n mannetje gevangen. In het ven Schurenberg, waar D. latissimus in 1937 gevonden is, werd de soort niet waargenomen. Alle exemplaren van D. latissimus tijdens dit onderzoek zijn met vallen verzameld (15 in de Molchreusen en 4 in de flesvallen). Met het schepnet werd geen enkel exemplaar gevangen. De Molchreuse lijkt zodoende de beste vangtechniek bij voortzetting van het onderzoek. Op basis van dit onderzoek kan niet met 100% zekerheid gesteld worden dat D. latissimus in de overige onderzochte vennen afwezig is. Een groter aantal series vallen per ven dan wel een langere bemonsteringsperiode is hiervoor noodzakelijk. Ook voor het schatten of berekenen van een betrouwbare populatiegrootte van D. latissimus in vennen waar de soort is aangetoond, is een ruimere inzet van middelen noodzakelijk. Waarschijnlijk zijn de populaties in alle vennen zeer klein, met mogelijk de grootste populaties in Kolonieveen en Brandeveen. Een berekening op basis van de vangsten en het oppervlak van de vennen resulteert 50-3600 exemplaren voor de vier vennen tezamen. De huidige Nederlandse biotoop van D. latissimus kan het best omschreven worden als een ven of (hoog)veen met zuur, helder water met een veen- of zandbodem. Het water is relatief voedselarm, kalkarm en heeft geen of nauwelijks buffercapaciteit. De oppervlakte varieert van 1 tot 13 ha en een diepte van 0,5 tot ruim 1 meter. De oevers zijn meest onbeschaduwd. De vegetatie is relatief soortenarm met weinig of geen submerse en drijvende hogere waterplanten. In het open water zijn meestal gordels evenwijdig aan de oeverlijn of veldjes met emergente planten aanwezig met name snavelzegge (Carex rostrata), gewone waterbies (Eleocharis palustris) en waterdrieblad (Menyanthes trifoliata). In de oevervegetatie domineren pitrus (Juncus effusus) en pijpenstrootje (Molinia caerulea), soms riet (Phragmites australis). De bodem van de vennen is bedekt met tapijten van veenmos (Sphagnum) met een grote variatie in bedekkingspercentage. De samenstelling van de waterkever- en waterwantsenfauna is karakteristiek voor die van vennen; soorten van voedselrijke, stilstaande wateren komen slechts sporadisch voor. De verschillen tussen de door D. latissimus bewoonde vennen onderling zijn relatief groot. Het Kolonieveen (zelfs drooggevallen in 1976) is een van de kleinere en ondiepste van de onderzochte vennen, het Brandeveen juist een van de grootste. Zandveen en Kolonieveen kennen een soortenarme vegetatie, Brandeveen en Booy\xe2\x80\x99s Veentje zijn relatief soortenrijk. Het totale spectrum van deze vennen verschilt dan ook nauwelijks van dat van de andere onderzochte vennen zonder D. latissimus. Het totale spectrum van biotopen die door D. latissimus bewoond worden is veel groter in het buitenland (Hendrich & Balke 2000, 2005, Holmen 1993, Galewski 1971). Het omvat dan ook vis(kweek)vijvers, oude rivierarmen, stuwmeren, grind- en bruinkoolgroeven, relatief voedselrijke meren, veenputten, enz. Zo bezien vormen de Drentse vennen slechts \xc3\xa9\xc3\xa9n van de potenti\xc3\xable biotopen van Dytiscus latissimus. Het rapport besluit met enkele overwegingen en aanbevelingen met betrekking tot toekomstig onderzoek naar Dytiscus latissimus in Nederland. Door het geringe aantal vindplaatsen was het niet mogelijk om op modelmatige wijze tot een \'kansenkaart\' voor de verspreiding in Nederland te komen. In plaats daarvan is op basis van \'expert judgement\' van enkele kenners van de Drentse vennen een voorlopige lijst samengesteld van vennen die mogelijk dezelfde karakteristieken bezitten als de nu bekende vindplaatsen. Deze lijst kan als uitgangspunt dienen bij een definitieve selectie in een vervolgonderzoek.

Description: Een voorspellend verspreidingsmodel voor de gestreepte waterroofkever Graphoderus\nbilineatus in Nederland (Coleoptera: Dytiscidae)\nOp verzoek van de Provincie Zuid-Holland en het Ministerie van lnv is het huidige voorkomen\nen de biotoopvoorkeur van de gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus onderzocht.\nOm informatie te krijgen over de mogelijke verspreiding van deze Habitatrichtlijn-soort is een\nvoorspellend verspreidingsmodel gemaakt. Het beste model is gebaseerd op de aanwezigheid van\ntien met G. bilineatus geassocieerde plantensoorten en het elektrisch geleidingsvermogen van het\nwater. Met behulp van dit model en de sterke associatie van de soort met laagveenbodems\nzonder toplaag van zand of klei is de kans op voorkomen per kilometerhok in Nederland\nberekend. Dit laat onder meer zien dat G. bilineatus in Noord-Nederland waarschijnlijk veel\nwijder verspreid voorkomt dan tot op heden bekend is.

Description: In 2004 en 2005 zijn alle vindplaatsen van de gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus uit de\nperiode 1980-2000 onderzocht. Op basis van die resultaten is toen een voorspelling gedaan over het\npotenti\xc3\xable verspreidingsgebied van deze beschermde keversoort in Nederland. Hieruit bleek dat er 141\nkilometerhokken waren waarin de kans op v\xc3\xb3\xc3\xb3rkomen van G. bilineatus op minimaal 70% werd geschat.\nHet huidige rapport doet verslag van een inventarisatie van dat potenti\xc3\xable verspreidingsgebied, die in 2006\nen 2007 werd uitgevoerd door Stichting EIS-Nederland.\nVan de 141 kilometerhokken was G. bilineatus reeds uit acht hokken bekend. De resterende 133 hokken\nzijn onderzocht, aangevuld met een selectie van 14 vennen op de zandgronden, die op basis van oude\nvondsten en \'expert judgement\' kansrijk werden geacht. Bemonstering werd volgens een\nstandaardprotocol uitgevoerd met schepnetten door onderzoekers die G. bilineatus goed kennen. Bij deze\nbemonsteringen werden aantekeningen gemaakt over morfometrie en vegetatie en er werden\nwatermonsters genomen voor bepaling van fysisch-chemische parameters.\nGraphoderus bilineatus werd in 44 kilometerhokken aangetroffen, alle gelegen in laagveengebieden. Hiermee\nwordt duidelijk dat de enige resterende populatie op de zandgronden die in het Voorste Goorven bij\nOisterwijk is. Alle nieuwe vindplaatsen grenzen aan gebieden waaruit de soort reeds bekend was, met\nuitzondering van het natuurgebied Blaugerzen ten noordwesten van Heerenveen, dat zes kilometer van\nbekende vindplaatsen verwijderd ligt. In het noorden van Friesland en in Groningen is de soort, ondanks\ndiverse bemonsteringen, niet aangetroffen. Dit deed vermoeden dat de versnippering van veengebieden\neen bepalende factor is in het voorkomen van G. bilineatus: de soort lijkt vrijwel beperkt tot grote\naaneengesloten laagveengebieden.\nDe resultaten zijn gebruikt om een nieuwe voorspelling te doen over de verspreiding van G. bilineatus in\nNederland. Deze voorspelling is beperkt tot het \'zekere\' en \'mogelijke areaal\' van de soort. Tot het zekere\nareaal behoren de 5x5-kilometerhokken waaruit G. bilineatus bekend is. Tot het mogelijke areaal behoren\nde 5x5-kilometerhokken die volgens het eerste voorspellingsmodel op basis van uitsluitend EGV een hoge\nkans hadden en die in 2006 en 2007 niet bemonsterd zijn. In het nieuwe model zijn naast een set\nindicatieve plantensoorten en de EGV ook de oppervlakte veengrond binnen het kilometerhok en binnen\nde ruime omgeving van het kilometerhok als parameters opgenomen. De oppervlakte veengrond binnen\nde ruime omgeving is gebruikt als een maat voor de versnippering van de habitat.\nHet rapport besluit met een bespreking van de benodigde onderzoeksinspanning om het\nverspreidingsbeeld compleet te krijgen. Deze hangt af van het gewenste schaalniveau, de gewenste mate\nvan zekerheid omtrend aan- of afwezigheid en de keuze van de parameters in het voorspellingsmodel (met\nof zonder gegevens van indicatieve plantensoorten). Met name het zuiden van Friesland komt sterk in\naanmerking voor aanvullend onderzoek.

Description: In een macrofaunamonster afkomstig van een duinplas in de Zeepeduinen, Schouwen-Duiveland, werden twee exemplaren van de waterkever Yola bicarinata aangetroffen. Deze soort, waarvan het zwaartepunt van de verspreiding in het westelijk Middellandse\nZeegebied ligt, is eerder slechts op twee vindplaatsen in Nederland vastgesteld en werd voor het laatst gevonden in 1909 bij Bergen op Zoom. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of hier een bestendige populatie aanwezig is.

Description: De gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in Nederland: een eerste inhaalslag \nDe huidige verspreiding en de biotoop van de gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in Nederland zijn in 2004 en 2005 onderzocht. Uitgangspunt vormden de waarnemingen van deze soort in het bestand van EIS-Nederland sinds 1980 in 16 5x5-kilometerhokken, waarvan met voldoende zekerheid kon worden aangenomen dat deze betrouwbaar waren. In 12 van deze 16 hokken werd G. bilineatus teruggevonden met daarbij de volgende kanttekeningen: \xc3\xa9\xc3\xa9n hok is niet bezocht, in \xc3\xa9\xc3\xa9n hok was geen exacte vindplaats bekend en in \xc3\xa9\xc3\xa9n hok is de soort verdwenen. Derhalve is slechts in \xc3\xa9\xc3\xa9n hok, waar G. bilineatus waarschijnlijk nog wel voorkomt, de soort niet teruggevonden. Daarnaast is G. bilineatus in drie \'nieuwe\' hokken aangetroffen en is een voorheen als onbetrouwbaar in het EIS-bestand opgenomen waarneming alsnog betrouwbaar bevonden door controle van het betreffende dier door een expert. De bemonsteringen zijn uitgevoerd met een macrofaunanet met een breedte van 30 cm en een maaswijdte van 0,5 mm, welke de standaardmaten zijn van een net bij macrofaunabemonsteringen door waterkwaliteitsbeheerders. De aantallen van G. bilineatus op de bemonsterde lokaties zijn altijd laag (minder dan 10, meestal slechts \xc3\xa9\xc3\xa9n of twee). Een vergelijkend onderzoek naar de effectiviteit van fuiken (25 replica\xe2\x80\x99s) al dan niet voorzien van lokaas (kippenlever of kattenvoer) voor de inventarisatie van grote waterroofkevers leverde als belangrijk resultaat dat de fuiken in elk geval voorzien moeten worden van lokaas, daar in de lege vallen geen enkele waterroofkever werd verzameld. Kippenlever of kattenvoer als lokaas bleek nauwelijks van invloed te zijn op de vangst van G. bilineatus: met kattenvoer werden zes exemplaren gevangen, met kippenlever vier. Uiteindelijk is het onderzoek verder met kippenlever uitgevoerd, omdat de kevers in de fuiken met kattenvoer allemaal dood bleken te zijn. Een vergelijking naar de effici\xc3\xabntie van een bemonstering met een iets groter macrofaunanet (35 cm) en grotere maaswijdte (1 mm) en fuiken met kippenlever als lokaas op dezelfde lokaties en (vrijwel) dezelfde datum leverden als belangrijkste resultaat dat de verschilllende methoden ongeveer dezelfde resultaten opleverden: bijna gelijke aantallen G. bilineatus (idem voor G. cinereus) bij een vergelijkbare tijdsinspanning. Bij een bemonstering met fuiken moet wel tweemaal een bezoek aan hetzelfde terrein worden gebracht, waardoor de reistijd een belangrijke post in de vergelijking vormt. Net- en fuikbemonsteringen kunnen onafhankelijk van elkaar worden uitgevoerd. In kleine wateren en overhoeken lijken netbemonsteringen een beter resultaat op te leveren, in grotere wateren met eenvormige, weing begroeide oevers lijken fuikbemonstering een beter resultaat op te leveren. Daarnaast hangt de tijdsinvestering voor de fuikenmethode af van de reistijd, omdat voor deze methode het gebied twee maal bezocht moet worden (uitzetten en ophalen). De keuze van de methode hangt dus af van de grootte en structuur van het te bemonsteren water en van de reistijd. Via het bepalen van DNA-sequenties van adulten en larven van Graphoderus bleek het mogelijk de larven te relateren aan de drie Nederlandse soorten op individuele basis. Met deze methode blijft een bijna intacte larf beschikbaar voor vergelijking van soort en de drie larvale stadia. De derde stadium larven, waarvan voldoende materiaal beschikbaar, zijn te onderscheiden op basis lengte- en breedtemetingen van kop, pronotum, 8e abdominale segment en urogomphi. Op basis van gegevens over het electrisch geleidingsvermogen (EGV) van het water en de aquatische vegetatie (zoals opgeslagen in het landelijke databestand met vegetatie-opnamen van FLORON) is een voorspellend model gemaakt voor de verspreiding van de gestreepte waterroofkever in Nederland. Met de uitkomsten van dit model is een kaart vervaardigd, waarop per kilometerhok is af te lezen hoe groot de kans is dat de soort er voorkomt. Dit levert 141 kilometerhokken op met een kans van 70% of meer op het voorkomen van de gestreepte waterroofkever. Deze selectie van hokken levert een kaartbeeld op dat aansluit bij de verwachting van het landelijke voorkomen op basis van \'expert judgement\'. Daarom is deze selectie gebruikt in het uiteindelijke voorstel voor een landelijke inventarisatie van de gestreepte waterroofkever. Aan dit onderzoeksvoorstel - dat geheel is gebaseerd op voorkomen in laagveengebieden - zijn nog enkele kansrijke vennen op zandgrond toegevoegd.

Description: Carpelimus zealandicus, a new rove beetle for the Netherlands (Coleoptera: Staphylinidae) \nIn this paper the first occurrence in the Netherlands of the rove beetle Carpelimus zealandicus, originating from New Zealand, is reported. One specimen was collected on 23.v.2002 on the banks of the straightened lowland stream Hoge Raam near Sint Hubert (province of Noord- Brabant). In Europe, banks of different types of water form the normal habitat of C. zealandicus, with an apparent preference for newly created ones. During a period of forty years after the introduction of the species in Europe (England) and by an apparently good colonisation power, C. zealandicus has succeeded to build up a large distribution area in Western Europe. Despite occasionally large populations as in a newly dug canal in Austria or in several (sand)pits in England, C. zealandicus cannot be considered a very successful invasive species as numbers are most often low, collecting sites are scarce and widely distributed, and time-intervals between collecting dates are large. However, it is expected that populations of C. zealandicus in the Netherlands will be discovered soon as newly created water-bodies are a permanent part of the modern Dutch landscape.

Description: De gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in Zuid-Holland \nDe huidige verspreiding en de biotoop van de gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in de provincie Zuid-Holland werd in 2004 onderzocht. Uitgangspunt vormden alle waarnemingen van na 1965. Op de vindplaatsen van adulten van v\xc3\xb3\xc3\xb3r 2000 werd de soort niet meer geobserveerd. Op enkele vindplaatsen van vermeende larven van G. bilineatus werd slechts de verwante soort G. cinereus aangetroffen. Graphoderus bilineatus komt op de vindplaatsen buiten de Nieuwkoopse Plassen vrijwel zeker niet meer voor. Aan de vindplaatsen in de Nieuwkoopse Plassen, waar de soort voor het eerst in 2003 werd verzameld, konden enkele nieuwe worden toegevoegd. Toch lijkt de soort in dit natuurreservaat beperkt tot een klein gebied. De kever leeft hier in smalle tot brede sloten en vaarten die meer dan een halve meter diep zijn en met een (slappe) veenbodem. Deze wateren staan onderling met elkaar in verbinding en hebben een vrij uniforme fysisch/chemische samenstelling. De aquatische vegetatie is vrij soortenarm en weinig ontwikkeld en is kenmerkend voor matig voedselrijk water. De waterkeverfauna bestaat opmerkelijk genoeg uit zeer algemene soorten en bevat nauwelijks kenmerkende soorten van laagveenmoerassen. De gestreepte waterroofkevers zelf worden uitsluitend aangetroffen aan de steile of zelfs ondergraven oevers van legakkers, rietkragen, veenmosrietlanden en dergelijke, vooral op kopeinden van sloten of in inhammen met een wat beter ontwikkelde vegetatie. Een zeer grove schatting van het aantal exemplaren in het gebied komt uit op 3000 exemplaren.

Description: Verspreiding en biotopen van Graphoderus bilineatus (Coleoptera: Dytiscidae)\nDe verspreiding en biotopen van de gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus zijn in 2004\nen 2005 onderzocht in opdracht van de provincie Zuid-Holland en het Ministerie van lnv. Deze\nwaterroofkever is wettelijk beschermd middels de Flora- en Faunawet en de Habitatrichtlijn.\nGraphoderus bilineatus kwam vroeger in grote delen van Nederland voor, maar is tegenwoordig\nvrijwel beperkt tot de grote laagveengebieden in de provincies Friesland, Overijssel, Utrecht en\nNoord- en Zuid-Holland. De belangrijkste biotopen in Nederland zijn sloten en kanalen met een\nbreedte tussen 1,5 en 20 meter, een diepte tussen 50 en 150 centimeter met helder water, en meestal\neen vrij spaarzame vegetatie van drijvende en submerse waterplanten. Uit het buitenland is\nG. bilineatus vooral bekend uit grotere wateren. Op basis van een verspreidingsmodel wordt voor\nde laagveengebieden van ons land het potenti\xc3\xable voorkomen van G. bilineatus voorspeld. In 141\nkilometerhokken voorspelt het model de aanwezigheid van deze soort met een waarschijnlijkheid\nvan meer dan 70%.

Description: De verspreiding van de invasieve hooiwagen Dicranopalpus ramosus in Nederland\n(Arachnida: Opiliones)\nDe hooiwagen Dicranopalpus ramosus (Simon, 1909) werd in 1993 voor het eerst in Nederland\nwaargenomen. In deze bijdrage worden alle sindsdien bekend geworden vindplaatsen gebundeld.\nWij concluderen dat de soort vrijwel geheel Nederland heeft gekoloniseerd, misschien het\nnoordoosten uitgezonderd. De soort wordt vaak gezien op muren van gebouwen, in tuinen,\nparken en bermen. Aangezien deze karakteristieke soort ook door niet-entomologen gemakkelijk\nte herkennen is en op muren eenvoudig opgemerkt wordt, is het voorkomen in meer natuurlijke\nhabitats hoogstwaarschijnlijk onderschat. We verwachten dat D. ramosus zich in de Atlantische\nklimaatzone verder naar het noorden zal uitbreiden, zeer waarschijnlijk binnenkort al tot in\nDenemarken.