No CrossRef data available.
Article contents
Hoofdtrekken der Nederlandsche Arbeidersbeweging in de jaren 1876 tot 1886
II. Economische crisis en werkloosheid 1884 tot 18861)
Published online by Cambridge University Press: 18 December 2008
Extract
The present article is the second part of a study on the Dutch working-class movement between 1876 and 1886, (the first part was published in Vol. III of this Review), and deals with the economic crisis and the unemployment problem in the years 1884 to 1886.
The economic position of Holland was very bad at that time. Apart from an agricultural crisis, which set in about 1875, a crisis in commerce and industry, especially in ship-building and other building trades, made itself felt after 1883. The number of unemployed was considerable throughout the country; it was particularly great, however, in the large towns, to which numerous labourers from the rural districts had migrated. The author tries to ascertain the magnitude of this unemployement on the strength of certain figures, which, although incomplete, are important as the first data on the unemployment in Holland in the 19th century. Then follows an investigation into the methods of fighting this unemployment, which brings out that, generally speaking, both the government and the individual municipalities were of the opinion that interference in this matter did not fall within their sphere of action. When the normal church- and municipal dole proved to be insufficient, private persons were expected to provide for the extra wants of the poor. This was indeed the case in Amsterdam, Rotterdam, and various smaller towns in the form of a special dole and the organization of relief work. Unemployment insurance was practically not yet thought of at that time.
- Type
- Research Article
- Information
- Copyright
- Copyright © Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 1938
References
Page 171 note 2) Voor het conjunctuurverloop: Brugmans, I. J., De economische conjunctuur in Nederland in de 19e eeuw. Mededeelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, afdeeling Letterkunde, deel 82, Serie B, no. 1. Amsterdam 1936.Google Scholar
Page 171 note 3) Id., p. 39.Google Scholar
Page 171 note 4) Uitkomsten van het onderzoek naar den toestand van den landbouw in Nederland, ingesteld door de Landbouwcommissie, benoemd bij van, K. B. 18 09 1886, no. 28, deel IV, p. 100.Google Scholar
Page 172 note 1) Uitkomsten, , deel IV, p. 51 vlg.Google Scholar
Page 172 note 2) Id., deel IV, p. 60 vlgg.Google Scholar
Page 172 note 3) Id., deel IV, p. 64 vlgg.Google Scholar
Page 172 note 4) Terecht|wijst, A. C. de Vooys er in zijn proefschrift, De trek van de plattelandsbevolking in Nederland, Utrecht 1932, p. 158Google Scholar vlg., op, dat men de eerste twee groepen bij het onderzoek van de migratie niet verwaarloozen mag. Reeds eerder had K. Reyne hierop gewezen: De uittocht der plattelandsbevolking, Haarlem, 1904, p. 565.Google Scholar
Page 173 note 1) Uitkomsten, , deel IV, p. 67.Google Scholar
Page 173 note 2) Hierover, behalve de reeds genoemde werken: van Nierop, L., De bevolkingsbeweging der Nederlandsche stad, Amsterdam 1905.Google ScholarPostmus, J., Een onderzoek naar omvang en aard van de bevolkingsconcentratie in Nederland sedert 1830, Amsterdam 1928.Google Scholar
Page 173 note 3) Reyne, , p. 552.Google Scholar
Page 173 note 4) Postmus, , p. 82; Van, Nierop, p. 167.Google Scholar
Page 173 note 5) Van, Nierop, p. 168.Google Scholar
Page 174 note 1) De, Vooys, p. 160.Google Scholar
Page 174 note 2) Rapport der commissie, benoemd door het bestuur van, de Maatschappij voor den Werkenden Stand, ten onderzoek en advies omtrent de nuttigheid en wenschelijkheid der oprichting eener arbeidsbeurs, Amsterdam 1885, p. 8 en 13.Google Scholar
Page 174 note 3) Werkmansbode 22 XI 1884.
Page 175 note 1) Verslag van de Kamer van Koophandel en Fabrieken over den toestand van handel, scheepvaart en nijverheid te Amsterdam in 1882, p. 7.
Page 175 note 2) Brugmans, , p. 46.Google Scholar
Page 175 note 3) De Economist 1887, p. 656.Google Scholar
Page 175 note 4) Id. 1883, p. 299.Google Scholar
Page 175 note 5) Minister Heemskerk in de Tweede Kamer 24 X1 1884, Handelingen 1884–1885, p. 41 vlg.; Werkmansbode “22 XI 1884.
Page 175 note 6) de Boer, M. G., Honderd jaar machine-industrie op Oostenburg, Amsterdam 1927, p. 82.Google Scholar
Page 175 note 7) De Economist 1887, p. 656.Google Scholar
Page 175 note 8) Zevende verslag van de Vereeniging tot verbetering van Armenzorg te Rotterdam (1884), Rotterdam 1885, p. 71; Minister Heemskerk als voren, Handelingen, p. 41 vlgg.Google Scholar
Page 176 note 1) Jaarverslagen over de jaren 1883–1887 door de Commissarissen des Konings krachtens art. 6 van hun instructie uitgebracht aan den Minister van Binnenlandsche Zaken. Deze verslagen waren geheim en zijn niet gepubliceerd; geraadpleegd werden de minuten, die op de provinciale griffies berusten; de origineelen zijn vernietigd
Page 176 note 2) Werkmansbode 24 V 1884.
Page 177 note 1) Verslag van een onderzoek door het hoofdbestuur van de Vereeniging tot bevordering van Fabrieks- en Handwerksnijverheid in Nederland ingesteld naar de middelen in verschillende gemeenten des lands aangewend tot bestrijding van tijdelijke werkloosheid, 's-Gravenhage [1885].
Page 177 note 2) Jaarcijfers, uitgegeven door het Statistisch Instituut der Vereeniging voor de Statistiek in Nederland (Statistiek van het armwezen).
Page 177 note 3) Werkmansbode 24 V 1884.
Page 177 note 4) Recht voor Allen 18 VIII 1884.
Page 177 note 5) Verslag van een onderzoek enz., als voren.
Page 177 note 6) Staatscommissie over de werkloosheid, ingesteld bij van, K. B. 30 07 1909, no. 42, deel IX, Eindverslag, /s-Gravenhage 1914, p. 274 vlg. In Amsterdam had de Commissie voor buitengewone bedeeling van armen in den winter van 1879–1880 reeds getracht een telling te houden.Google Scholar
Page 178 note 1) Verslag van een onderzoek, passim.
Page 178 note 2) Rapport betreffende de tijdelijke werkverschaffing te Amsterdam in den winter 1884–1885, p. 20 en 26 (verder aangeduid als Rapport Amsterdam). Het aantal arbeiders, dat om de vier genoemde redenen niet werd aangenomen, bedroeg resp. 385, 37, 7 en 59.
Page 178 note 3) Jaarverslag van de Kamer van Koophandel te Rotterdam over 1884, p. 3 en p. 36; Zevende verslag der Vereeniging tot verbetering van Armenzorg te Rotterdam (1884), Rotterdam 1885, p. 15.Google Scholar
Page 178 note 4) Achtste, verslag idem, p. 49.Google Scholar
Page 178 note 5) Zevende, verslag idem, p. 67.Google Scholar
Page 178 note 6) Id. p. 70 vlg.Google Scholar
Page 179 note 1) Verslag der commissie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant 11 II 1885.Google Scholar
Page 179 note 2) Verslag der commissie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant 27 I 1885. Het onderzoek werd gehouden van 14—19 01 1885.Google Scholar
Page 179 note 3) Verslag, van een onderzoek, p. 16 vlg.Google Scholar
Page 179 note 4) Dagblad voor Zuld-Holland en 's-Gravenhage 14 I 1885.
Page 179 note 5) Verslag, van een onderzoek, p. 22, 17, 26, 20.Google Scholar
Page 179 note 6) Zittingen van 24 en 28 XI 1884, Handelingen der Tweede Kamer, 1884–1885, p. 26 en 37 vlgg.Google Scholar
Page 180 note 1) Zie b.v. deel I van dit artikel in International Review for Social History, Vol. III, p. 122.Google Scholar
Page 180 note 2) Handelingen, Tweede Kamer, 1884–1885, p. 41 vlgg.Google Scholar
Page 181 note 1) Handelingen, Tweede Kamer, 1884–1885, p. 44 vlg.Google Scholar
Page 181 note 2) Id., p. 46.Google Scholar
Page 181 note 3) Verslag, van een onderzoek, p. 4 en p. 10 vlgg.Google Scholar
Page 182 note 1) In de Raadsvergadering van 24 X 1884. Zie ook Rapport Amsterdam, p. 5.
Page 182 note 2) Verslag, van een onderzoek, p. 18 vlg.Google Scholar
Page 182 note 3) Zie, voren, p. 177.Google Scholar
Page 182 note 4) Jaarverslagen over de jaren 1883–1887 door de Commissarissen des Konings in de provincies Friesland en Groningen krachtens art. 6 Van hun instructie uitgebracht aan den Minister van Binnenlandsche Zaken.
Page 183 note 1) Jaarverslag van den Commissaris des Konings in de provincie Friesland over 1886.
Page 183 note 2) Ibid.
Page 183 note 3) Id. Friesland 1885.Google Scholar
Page 183 note 4) Id. Groningen 1884.Google Scholar
Page 183 note 5) Id. Friesland 1883.Google Scholar
Page 184 note 1) Jaarverslag van den Commissaris des Konings in de provincie Friesland 1885.
Page 184 note 2) Verslag, van een onderzoek, p. 4.Google Scholar
Page 184 note 3) Id., p. 10 vlgg.Google Scholar
Page 184 note 4) Id., p. 15 vlgg., p. 21 vlg. en p. 24. Van de 29 gemeenten, die den samensteller van dit verslag gegevens zonden over de winters 1883–1884 en 1884–1885 waren er 9, die noch werkverschaffing, noch bijzonderen steun kenden.Google Scholar
Page 184 note 5) De gegevens in Verslag, van een onderzoek, p. 16 vlg., laten een nauwkeurige bepaling der getallen niet toe.Google Scholar
Page 185 note 1) Zie, voren, p. 179.Google Scholar
Page 185 note 2) Verslag, van een onderzoek, p. 22.Google Scholar
Page 185 note 3) Hierover: Werkmansbode 2 I 1886.
Page 185 note 4) Dagblad voor Zuid-Holland en /s-Gravenhage 14 I 1885.
Page 185 note 5) Werkmansbode 2 I 1886.
Page 185 note 6) de Vries, J. Jr, Pamfletten over het armoedeprobleem in de negentiende eeuw, in Mensch en Maatschappij 1938, p. 10 vlgg.Google Scholar
Page 186 note 1) (oissevain), G. M. B, Leniging en bestrijding van armoede, Amsterdam 1885, p. 36 vlgg. Men zie voor de aanvulling der initialen: Leniging en bestrijding van armoede. Naschrift door G. M. Boissevain, Amsterdam 1885.Google Scholar
Page 186 note 2) Zie, hierna, p. 197.Google Scholar
Page 186 note 3) Recht voor Allen 7 III 1885.
Page 186 note 4) Werkmansbode 19 VI 1886.
Page 186 note 5) Algemeen Handelsblad, 1 I 1885.
Page 186 note 6) Verslag, van een onderzoek, p. 7.Google Scholar
Page 187 note 1) Verslag, van een onderzoek, p. 29.Google Scholar
Page 187 note 2) Cf. Bijlage G in het Zevende verslag der Vereeniging tot verbetering van Armenzorg (1884) en Bijlage F in het Achtste en Negende verslag dezer Vereeniging (1885 en 1886).
Page 187 note 3) Verslag, van een onderzoek, p. 28.Google Scholar
Page 187 note 4) Circulates van beide commissies in Werkmansbode 15 XI 1884.
Page 188 note 1) In Leiden werd ook bedeeling als crisissteun toegepast, zij het op kleine schaal: de werkloozen, die in de gemeentelijke werkinrichting arbeid verrichtten, kregen van een particuliere commissie een toeslag op hun loon; wie weer werk vond, maar in schulden was geraakt, kreeg financieelen steun. Verslag, van een onderzoek, p. 10.Google Scholar
Page 188 note 2) De arbeid der commissie wordt beschreven in Verslag, van een onderzoek, p. 29 vlgg.Google Scholar
Page 188 note 3) Voor de resultaten van het onderzoek: zie, voren p. 179.Google Scholar
Page 189 note 1) Rapport Amsterdam, p. 20.
Page 189 note 2) Verslag, van een onderzoek, p. 31.Google Scholar
Page 189 note 3) Rapport Amsterdam, p. 12.
Page 189 note 4) N.I. het aanleggen van een park: id., p. 6.Google Scholar
Page 190 note 1) Verslag van de vergadering van 19 XII 1884 in Dagblad voor Zuid-Holland en's-Gravenhage 20 XII 1884.
Page 190 note 2) Verslag, van een onderzoek, p. 26.Google Scholar
Page 190 note 3) Id., p. 22.Google Scholar
Page 190 note 4) Id., p. 19.Google Scholar
Page 190 note 5) Id., p. 17.Google Scholar
Page 190 note 6) Id., p. 16.Google Scholar
Page 190 note 7) Id., p. 19.Google Scholar
Page 191 note 1) Rapport Amsterdam, p. 20 en p. 29.
Page 191 note 2) Id., p. 11.Google Scholar
Page 191 note 3) Verslag, van een onderzoek, p.20 en 18.Google Scholar
Page 191 note 4) Id., p. 20 en p. 25.Google Scholar
Page 191 note 5) Id., p. 16.Google Scholar
Page 191 note 6) Gegevens over deze werkverschaffing in het reeds bij herhaling geciteerde Rapport der commissie en in een op het Amsterdamsch gemeentearchief berustend archiefje van C. Dijserinck, voorzitter van het bureau der Commissie van Uitvoering.
Page 192 note 1) Aanteekeningen van 30X1 en 14 XII 1884. Het manuscript van dit dagboek berust op de Amsterdamsche Universiteitsbibliotheek. Gaarne betuig ik mijn dank aan prof. jhr. dr. P. J. van Winter, die mij op deze bron wees, en aan de cammissie van beheer, die mij inzage toestond.
Page 192 note 2) Dit object werd vervangen door het ophoogen van een terrein tusschen het kanaal langs het Buiten Gasthuis en de Jacob van Lennepstraat.
Page 193 note 1) Handelingen, Tweede Kamer, 1885–1886, p. 46.Google Scholar
Page 193 note 2) Id., p. 47.Google Scholar
Page 193 note 3) Hierop wezen de Werkmansbode 16 II 1884 en De Economist 1887, p. 247.Google Scholar
Page 193 note 4) Dagboek 14 en 21 II 1886.
Page 194 note 1) Het hiervoor herhaaldelijk geciteerde Verslag van een onderzoek door het hoofdbestuur der Vereeniging tot bevordering van Fabrieks- en Handelsnijverheid in Nederland ingesteld naar de middelen in verschillende gemeenten des lands aangewend tot bestrijding der tijdelijke werkloosheid, 's-Gravenhage [1885].
Page 194 note 2) Verslag, van een onderzoek, p. 4 vlgg.Google Scholar
Page 195 note 1) Men vindt deze voorstellen in brieven, die in het archief-Dijserinck bewaard zijn.
Page 195 note 2) Verslag, van een onderzoek, p. 18.Google Scholar
Page 195 note 3) Achtste verslag der Vereeniging tot verbetering van Armenzorg (1885), Rotterdam 1886, p. 9.Google Scholar
Page 195 note 4) Zievoren, , p. 188Google Scholar
Page 195 note 5) Plannen voor groote ontginningen werden o. a. aangeprezen in de Echo 5, 8 en 24 IX 1885.
Page 195 note 6) Werkmansbode 18 VII 1885.Google Scholar
Page 196 note 1) Handelingen der honderdachtste algemeene vergadering der Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijverheid, gehouden in Alkmaar den 14den en 16den Juli 1885, p. 53.Google Scholar
Page 196 note 2) Zie: Verslag der commissie belast met een onderzoek naar de mogelijkheid om heide-ontginning te doen dienen als middel van werkverschaffing, Zwolle 1887. In de commissie hadden zitting namens de Maatschappij ter bevordering van Nijverheid mr. F. Th. Pahud de Mortanges en mr. J. H. Schober, namen de Vereeniging tot bevordering van Fabrieks- en Handwerksnijverheid W. G. Boele en J. van Hasselt, terwijl als lid en secretaris geassumeerd werd jhr. mr. W- Elout van Soeterwoude (Tijdschrift uitgegeven door de Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijverheid 1886, p. 169.Google Scholar
Page 196 note 3) Van de 243 aangeschreven burgemeesters gaven er 85 geen, 118 een weigerend en slechts 40 een bevestigend antwoord, Verslag, p. 39.
Page 197 note 1) Sic.
Page 197 note 2) Verslag, , p. 52.Google Scholar
Page 198 note 1) Verslag, , p. 57.Google Scholar
Page 198 note 2) Het rapport der commissie heeft zeker niet den stoot gegeven, maar wel het zijne bijgedragen tot de oprichting der Nederlandsche Heidemaatschappij in 1888. Het initiatief ging hierbij echter niet van de genoemde vereenigingen uit. Men tie: Gedenkboek der Nederlandsche Heidemaatschappij 1888–1913, p. 16.
Page 198 note 3) Staatscommissie over de werkloosheid, deel IX, Eindverslag, p. 274.
Page 198 note 4) Werkmansbode 21 III en 3 IV 1886. De nood was ongetwijfeld groot; de Werkmansvriend 13 XI 1885 noemt voor Amsterdam een getal van 20.000 werkloozen, dat echter niet te controleeren is.
Page 199 note 1) Nieuwe Rotterdamsche Courant 24 XII 1884.
Page 199 note 2) Werkmansbode 22 VIII 1885.
Page 199 note 3) Rapport der Commissie, benoemd door het bestuur van de Maatschappij voor den Werkenden Stand, ten onderzoek en advies omtrent de mogelijkheid en wenschelijkheid der oprichting eener arbeidsbeurs, Amsterdam [1885].
Page 199 note 4) Men zie: Goedhart, G. J. en Roeterink, A., De ontwikkeling der arbeidsbemiddeling in Nederland, Amsterdam 1929Google Scholar en Detiger, W. F., De oudste openbare arbeidsbeurs, in Tijdschrift van den Nederlandschen Werkloosheids-Raad 1918, p. 268 vlgg.Google Scholar
Page 200 note 1) Voor Leeuwarden: Werkmansbode 8 XI 1884.Google Scholar
Page 200 note 2) Cf. de verslagen van meetings te Amsterdam en Rotterdam, uitgeschreven door het A. N. W. V., in Werkmansbode 24 V en 9 VIII 1884.
Page 200 note 3) Brief, van J. Zeegers, 16 XII 1884, in archief-Dijserinck.Google Scholar
Page 201 note 1) Werkmansvriend 21 XI 1879.Google Scholar
Page 201 note 2) Id. 16 1 1880. In dit artikel wordt deze quaestie uitvoerig behandeld; Wolbers schreef o.a. dat ambtenaren zelfs steekpenningen accepteerden.
Page 201 note 3) Id. 8 II 1884.
Page 201 note 4) Id. 28 XI 1884.
Page 201 note 5) Id. 15 II 1884.
Page 201 note 6) Id. 12 XII 1884.
Page 202 note 1) Hagoort, R., Patrimonium (Vaderlijk erfdeel), Gedenkboek bij het gouden jubileum, 1927, p. 275.Google Scholar
Page 202 note 2) Werkmansvriend 14 VIII 1885.Google Scholar
Page 203 note 1) Werkmansbode 20 XII 1884.Google Scholar
Page 203 note 2) Zie ook Werkmansbode 5 IX 1885.Google Scholar
Page 203 note 3) In zijn brochure G. M. B., Leniging en bestrijding van armoede. Zie voren p. 186.Google Scholar
Page 203 note 4) Werkmansbode 7 II 1885.Google Scholar
Page 203 note 5) Id. 18 V 1884 en 17 I 1885.
Page 203 note 6) Cf. de reeks artikelen in Werkmansbode 10, 17, 24, 31 I en 7 II 1885.Google Scholar
Page 204 note 1) Leniging en bestrijding van armoede, p. 14.Google Scholar
Page 204 note 2) Werkmansbode 17 I 1885.Google Scholar
Page 204 note 3) Werkmansbode 24 V 1884.Google Scholar
Page 205 note 1) Verslag der vergadering van 3 VIII 1884 in Werkmansbode 9 VIII 1884.Google Scholar
Page 206 note 1) Werkmansvriend 12 IX 1884.Google Scholar
Page 206 note 2) Heldt, B. H., Algemeen Nederlandsch Werk- lieden-Verbond, 1871–1896, Leeuwarden 1896, p.61.Google Scholar
Page 206 note 3) Werkmansbode 6 Xll 1884.Google Scholar
Page 207 note 1) Verslag van de vergadering van besturen van Amsterdamsche Vakvereenigingen: Werkmansbode 13 XII 1884Google Scholar
Page 207 note 2) Ibid.
Page 207 note 3) Werkmansvriend 21 1885.Google Scholar
Page 207 note 4) Zie voren, p. 187.Google Scholar
Page 208 note 1) Recht voor Allen 13 XII 1884.Google Scholar
Page 208 note 2) Id. 16 VIII 1884.
Page 208 note 3) Id. 6 XII 1884.
Page 208 note 4) Id. 6 XII 1884.
Page 209 note 1) Id. 13 XII 1884.
Page 209 note 2) Id. 7 III 1885.
Page 209 note 3) Van 1877 tot het jaar van opheffing, 1880, was de Haagsche Bestuurdersbond aangesloten bij het A.N.W.V. (Heldt, p. 98). Daarna is deze bond opnieuw opgericht, maar stond toen onder socialistischen invloed.Google Scholar
Page 209 note 4) Bijlagenvan den Gemeenteraad van 's-Gravenhage van 1884, no. 560; Werkmans bode 6 XII 1884.Google Scholar
Page 209 note 5) Handelingen van den Gemeenteraad van 's-Gravenhage van 1884, p. 195.Google Scholar
Page 209 note 6) Dagblad voor Zuid-Holland en 's-Gravenhage. 20 XII 1884.Google Scholar
Page 210 note 1) Bijlagen als voren, no. 600.
Page 210 note 2) Handelingen 1885, p. 2.Google Scholar
Page 210 note 3) Dagbtad voor Zuid-Holland en 's-Gravenhage 8 II 1885.Google Scholar
Page 210 note 4) Recht voor Allen 14 II 1885.Google Scholar
Page 210 note 5) Bijlagen van de notulen van den gemeenteraad van Rotterdam, no. 26. Het adres was onderteekend door W. P. G. Helsdingen, J . H. Stegman, J. van Langen en J. van Onlangs.
Page 210 note 6) Officieel verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Rotterdam 1885, p. 20 vlg.Google Scholar
Page 211 note 1) Officieel verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Rotterdam 1885, p. 25.Google Scholar
Page 211 note 2) Recht voor Allen 18 VII 1885; op het Malieveld schijnt inderdaad een betooging te zijn gehouden: Id. 12IX 1885.Google Scholar
Page 211 note 3) Id. 9 XII 1885.
Page 211 note 4) Id. 9 XII 1885.
Page 212 note 1) Het comité bestond uit Leeuwerke, Tomassini, Koops, Wilkens, Overdiep en twee leden, die den naam Nanninga droegen, waarvan een waarschijnlijk G. Nanninga was.
Page 212 note 2) Op 28 XII 1885. Zie het verslag, dat, naar de gemeente-archivaris van Groningen mij meedeelde, waarschijnlijk opgesteld is door den lateren gemeentesecretaris dr. A. Pekelharing, in de Provinciate Groniager Courant 30 XII 1885.Google Scholar
Page 212 note 3) Op 1 I 1886: Zittingsverslag van den gemeenteraad te Groningen 1885–1886, p. 145 vlg.Google Scholar
Page 213 note 1) Zittingsverslag van den gemeenteraad te Groningen 1885–1886, p. 153 vlgg.Google Scholar
Page 213 note 2) Id., p. 169.Google Scholar
Page 213 note 3) Het archief dezer vereeniging wordt in het Gemeentearchiefte Groningen bewaard.
Page 213 note 4) Van 4 XI 1886: Zittingsverslag van den gemeente raad te Groningen 1886–1887, p. 115.Google Scholar
Page 214 note 1) Van 29 X 1886: id., p.68 vlg.Google Scholar
Page 214 note 2) Id., p. 115 vlgg.Google Scholar
Page 214 note 3) Officieel verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Rotterdam 1885, p. 65 vlg.; Recht voor Allen 15 VIII 1885. Het adres was onderteekend door A. W. J. van den Bosch, G. van Es en C. Kerends.Google Scholar
Page 214 note 4) Recht voor Allen 15 VIII 1885.Google Scholar
Page 214 note 5) Officieel verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Rotterdam 1885, P. 65 vlg. Het adres was gedateerd op 26 September 1885 en onderteekend door A. W. J. van den Bosch, G. van Es, C. Kerends, L. Jacobs en J. van Langen.Google Scholar
Page 215 note 1) Zie voren, p. 210.Google Scholar
Page 215 note 2) Officieel verslag 1885, p. 66 vlg.Google Scholar
Page 215 note 3) Id., p. 59.Google Scholar
Page 215 note 4) Id., p. 70Google Scholar
Page 215 note 5) Recht voor Allen 17 X 1885.Google Scholar
Page 215 note 6) Werkmansbode 10 X 1885; Nieuwe Rotterdamsche Courant 6 X 1885.Google Scholar
Page 216 note 1) Achtste verslag van de Vereeniging tot verbetering van Armenzorg (1885), Rotterdam 1886, p. 16.Google Scholar
Page 216 note 2) Ibid.
Page 216 note 3) Werkmansbode 15 V en 29 V 1886; Recht voor Allen 18 XI 1885.Google Scholar
Page 216 note 4) Werktmnsbode. 16 I 1886, Het orgaan van het A. N. W.V. keurde (30 1 1886) deze reciprociteit op voetspoor van de Rotterdamsche Kamer van Koophandel af, omdat zij slechts zou leiden.tot verdere verhooging der invoerrechten door de protectionistische landen en de prijzen der : grondstoffen der Nederlandsche Industriezou doen stijgen.Google Scholar
Page 216 note 5) Werkmansbode 29 V 1886.Google Scholar
Page 217 note 1) Werkmansbode 24 X 1885.Google Scholar
Page 218 note 1) S. F. de Koning, J. G. Brouwer en J. C. Siebenlist.
Page 218 note 2) Werkmansbode en Recht voor Allen 7 XI 1885.Google Scholar
Page 218 note 3) Werkmansbode 7 XI 1885.Google Scholar
Page 218 note 4) De Werkmansbode 14 XI 1885 vermeldt, in tegenstelling tot het Algemeen Handelsblad 10 XI 1885, Bosch.Google Scholar
Page 218 note 5) Algemeen Handelsblad als voren; Werkmansbode 14 XI 1885.Google Scholar
Page 218 note 6) Werkmansbode 7 XI 1885.Google Scholar
Page 219 note 1) Werkmansbode en Recht voor Allen 14 XI 1885.Google Scholar
Page 219 note 2) Nieuws van den Dag 10 XI 1885.Google Scholar
Page 219 note 3) Recht voor Allen 25 XI en 2 XII 1885.Google Scholar
Page 219 note 4) Algemeen Handelsblad 11 XI 1885.Google Scholar
Page 219 note 5) Werkmansbode 14 XI 1885.Google Scholar
Page 219 note 6) Ibid.
Page 219 note 7) Werkmansbode 5 XII 1885.Google Scholar
Page 220 note 1) Zie voren p. 198.Google Scholar
Page 220 note 2) Geciteerd in Recht voor Allen 20 1 1886.Google Scholar
Page 220 note 3) Voor deze meeting: Werkmansbode en Recht voor Allen 13 III 1886 en vooral het door de politie uitgebrachte Verslag omtrent de vergadering van werkeloozen bijeengeroepen door eenige vakvereenigingen en den S. D. B., gehouden op 9 Maart 1886 in het Volkspark buiten de Raampoort. (Archief der gemeente Amsterdam, verder aangeduid als A. G. A.). Voorts: Aanteekeningen omtrent Sociaal-democratische bewegirigen van 1 Augustus 1885 tot 1 Augustus 1886. (Archief der Amsterdamsche gemeentepolitie, verder aangeduid als A. P. A.).
Page 220 note 4) Resp. volgens de Werkmansbode, den correspondent van de Nieuwe Rotterdamsche Courant en Recht voor Allen.
Page 221 note 1) Bedoeld wordt waarschijnlijk de beroering, in Februari 1886 door een werkloozendemonstratie in Londen verwekt. Recht voor Allen 13 en 17 II 1886 schreef naar aanleiding van deze gebeurtenissen in volstrekt anderen geest dan waarin Domela Nieuwenhuis zich nu uitliet.Google Scholar
Page 222 note 1) Over dit alles: Regeling van den dienst door den Hoofdcommissaris op Maandag 8 Maart 1886 's namiddags 4 uur; telegram van den burgemeester van Amsterdam aan den minister van Binnenlandsche Zaken 11 Maart 1886; schrijven van den burgemeester van Amsterdam aan den minister van Binnenlandsche Zaken 11 Maart 1886 no. 75 Kabinet geheim. A. G. A.
Page 222 note 2) Recht voor Allen 13 III 1886.Google Scholar
Page 222 note 3) Schrijven van den burgemeester van Amsterdam als voren. Mr. J. W. Spin leverde scherpe critiek op de houding van den burgemeester in deze aangelegenheid in zijn Open brief aan den Heer Mr. G. van Tienhoven, Burgemeester van Amsterdam, naar aanleiding van de houding door Z. E. A. aangenomen tegenover de Afgevaardigden der Volksmeetings in de maand Maart 1886, Amsterdam [1886].
Page 222 note 4) Brief en telegram als voren.
Page 222 note 5) Recht voor Allen 13 HI 1886.Google Scholar
Page 223 note 1) Werkmansbode 13 III 1886.Google Scholar
Page 223 note 2) Verslag omtrent de op 19 Maart 1886 des avonds ten 8 ure in de groote zaal van het Volkspark geopende vergadering; Bericht van den Commissaris der 5e sectie aan den Hoofdcommissaris 20 Maart 1886 no. 522 nopens vergadering in het Volkspark op gisteren. Beide stukken: A. G. A.
Page 224 note 1) Extract van het dagrapport van den politiepost Raampoort ingezonden aan het hoofdbureau den 21sten Maart 1886 ten 21/2 uur. A. G. A. Dit rapport handelt over de gebeurtenissen van 20 Maart.
Page 224 note 2) Aanteekeningen omtrent sociaal-democratische bewegingen van 1 Augustus 1885 tot 1 Augustus 1886. A. P. A.
Page 224 note 3) Zie b. v. Recht voor Allen 27 III 1886.Google Scholar
Page 224 note 4) Werkmansbode 5 en 18 IX 1885 en 2 I 1886.Google Scholar
Page 224 note 5) Id. 5 IX 1885.
Page 224 note 6) Id. 2 I 1886.
Page 224 note 7) Id. 23 I 1886.
Page 225 note 1) Werkmansbode 2 I 1886.Google Scholar
Page 225 note 2) Id. 8 VII 1886.
Page 226 note 1) Zie b.v. Werkmansbode 8 VII 1886.Google Scholar